ADEUS A HERBÓN. (cambio de ciclo)

 

O segundo día de estancia en Herbón non mellora a mala impresión do primeiro e, moi pola contra, engádelle máis pesimismo ao meu ánimo; pois, sen comelo nin bebelo, recibo o castigo de cear axeonllado por terme rido do peido anónimo que rompeu o silencio do refectorio. Ao P. Prielo, persoa estrita e carente de humor, non lle crebou a voz, nin aplicou a virtude da misericordia, nin tivo en consideración de que era un recén chegado. Sentenciou. Onde me metera! Pero o me atopar alí fora por culpa miña. Acordeime da resistencia de meu pai a me deixar vir, da patada que lle dera ao baúl para desaforgarse, das advertencias e dos seus sabios consellos antes de abandonar a casa, probablemente, de forma definitiva.

Atrasamos o reloxo a mediados de setembro de 1955. Alquilamos, para nos desprazar, a rubia de Ramón de Fiúza. Estamos a baixar a pendente e as escaleiras de granito e pouco tardamos en tirar da cadea da campá da portería. Acode un freire gordecho a nos atender e a nos conducir a unha sala de espera onde, sen tardanza, para nos recibir oficialmente, comparece o "mestre de disciplina", o P. Prielo, seguido do noso veciño, familiar e amigo, Barreiros, irrecoñecible na fala, ben diferente dos modos e maneiras de antes, por terse tan profundamente transformado. Collemos a maleta de cartón e o baúl, subímolo á celda que me fora asignada, percorremos os claustros, imos ver os baños e as aulas e o salón de estudo, saímos ao exterior: patio, fontes, campo de fútbol e demais áreas de recreo. O tempo asignado á cortesía das presentacións rematou, de socate, abruptamente. Meus pais despídense de min. Non contemos as lágrimas.

Cando, xa incorporado á grei dos colexiais, en rigorosa fileira, de menor a maior (pola talla), descendemos do primeiro andar á capela e logo ao comedor, sempre baixo a lei marcial do silencio, tralo toque de queda, e no refectorio cómese tamén calados e ben atentos ás lecturas, unha bíblica (a "Vulgata"), a outra cultural e edificante (hoxe toca a "Regra franciscana"). En calquera momento, se te ve distraído o Vixía, podes ser preguntado sobre o contido global ou sobre o máis insignificante dos detalles. Antes de nos meter na cama, pasamos de novo polo oratorio, damos unhas voltas (en dirección única) polos corredores de enriba, chaman a formación mediante unha pequena campá, pechamos as bocas, o P. Xendarme inicia unha oración, respondemos a coro, dá unhas potentes palmadas e, un por un, ímoslle bicar a manga do hábito, coma se bican as mans dos santos. Foi noite negra aquela, de dores e soidade infinita, de chorros repimidos, interminable.

Resistinme canto puiden a abrir o baúl, a tocarlle á maleta, a cambiar a roupa de orde e de lugar, respectando a colocación que miña nai, despois de tela planchado e acariñado, relixiosamente, a cada peza lle asignara, que para min, se as descolocaba, equivalía a profanar o templo dunhas prendas sagradas. E con todo, voume adaptando, vencendo, endurecendo, convertíndome nun candidato máis a cambiar de lingua e de rexistro, a me deixar colonizar, con algunhas reservas, a cabeza; vou atopando compañeiros afíns aos meus gustos e centros de interese; voume, así o creo, mimetizando; pero, con ollos críticos, externos, habería que velo.

Ignoraba por que razón, "as amizades particulares" estaban prohibidas. Coidadiño con iso! "En el jardín florido,/ dó las ramas se agachan/, ¡oh delirio de amor!,/ dos capullos en flor:/ Justino y Secundino". Aquí e agora, recupero, do fondo da gabeta da memoria, estes ripios de rimador incipiente. Deus nos colla confesados. Pero, polo visto, a literatura, xa daquela, me alimentaba o ego e canalizaba algunhas frustracións miñas, ao me proporcionar sona de sarcástico e de satírico. Camiñaba solto polos estudos (non sabrado) e baseaba a miña aprendizaxe na observación e, sobre todo, na escoita; porque a lectura mental e a verbal, anque non se notaba, púñaseme bastante costa arriba e ata perdía moi facilmente o fío nela. Das miñas limitacións decateime máis tarde, cando, fóra da disciplina e do amparo claustrais, coma estudante de Maxisterio e, con posterioridade, de Hispánicas, sempre por libre, tratei de me valer en por min mesmo, véndome na obriga de escoller, a miúdo, entre meterlle cóbados a fondo (soa aínda fatal) e/ou divertirme, que non implicaba maiores sacrificios.

O dispor, en Herbón, dun expediente xeitoso non me librou de coleccionar, alí, unha cantidade respectable de sensabores, en forma de castigos corporais, humillantes, e de fracasos. Para que te castigasen (física e psicoloxicamente) bastaba unha delación, un fallo involuntario, un quebrantamento de lindes (no recreo), imperceptible. Todo valía para te someter e comprobar de que material estabas feito. Tardes completas, de xeonllos, ao lado do reloxo, deixan pegada na cabeza. "Hermano Silverio, diga la culpa..." E dicíala, anque fose inventada. Con grandes sacrificios, regaláranme meus pais un "Orient" chulísimo de pulseira e, durante os oficios de ("ad vésperas") do domingo, no coro, os ollos tíñaos cravadiños na esfera e non se me desapartaban da agulla das horas, da agulla dos minutos, hipnotizado polo luxo, víctima da soberbia. Foi o desencadeante da crise. Cheguei a considerar en serio o abandono, e así llo participei ao meu torturador, quen, ao verme liberado e decidido, para a miña sorpresa, recuou e díxome que de ningunha maneira, que contaban comigo.

O profe de Castelá, o P. Feijoo, sentía pola miña persoa unha certa querenza, e valorábame ben os traballos escritos, os debates e as intervencións orais de exposición na clase, que, dado o meu carácter exhibicionista contino, facíame acredor á mellor nota posible. Quixen reforzala cun remendo a un romance e presenteille o plaxio como un poema da miña autoría. Recibiuno. Mantivo o meu roubo (ou apaño), durante meses, en rigoroso secreto. Cando o Felicino e El, en público, cantaron as notas do semestre, debruzou sobre o meu orgullo o caldeiro de auga xeada que endexamais, para o meu ben, deixou de me servir de lección, pola vía do exemplo.

Ao cabo de dous anos, un mes de vacacións, polo verán, na casa. Días extraordinarios, despreocupados, felices; de cando en vez, sen avisar, petaba no corazón, e no sangue, a condición humana, e podías caer, e caías, e logo levantabas. Cada regreso a Herbón reabría fendas antigas de baleiro interior e producía desgarros que tratabas de narcotizar con risas e novas esperanzas. Concluído aquel ciclo de cinco anos de Humanidades, fómonos, pois, despedir das palmeiras de frei Juan Rodríguez de la Cámara (o del Padrón), das Ribeiras do Ulla, da Casa da Matanza de Rosalía... E quen acode á cita? Eduardo Fernández Rial, cunha botella de wisky e un paquete de chesterfield con filtro, e pómonos eufóricos. Unha tarde laica, magnífica.

Nota Bene.- Ao partir do cenobio, decateime de que Silverio arrastraba unha cadea de miradas, inconclusas, cruzadas entre un tal Calixto e unha tal Melibea que, sen seren concientes, esgotaran o tempo (setembro de 1960) e o vínculo de complicidades secretas, sen se dicir adeus, para sempre.

"Así es la vida, Don Juan.

—Es verdad, así es la vida.

—La cebada está crecida.

—Con estas lluvias...

Y van

las habas que es un primor.

—Cierto; para marzo, en flor

Pero la escarcha, los hielos...

.........................................."

(Antonio Machado)

(Rioderradeiro)

ADEUS A HERBÓN.

(cambio de ciclo)

_____________________________

O segundo día de estancia en Herbón non mellora a mala impresión do primeiro e, moi pola contra, engádelle máis pesimismo ao meu ánimo; pois, sen comelo nin bebelo, recibo o castigo de cear axeonllado por terme rido do peido anónimo que rompeu o silencio do refectorio. Ao P. Prielo, persoa estrita e carente de humor, non lle crebou a voz, nin aplicou a virtude da misericordia, nin tivo en consideración de que era un recén chegado. Sentenciou. Onde me metera! Pero o me atopar alí fora por culpa miña. Acordeime da resistencia de meu pai a me deixar vir, da patada que lle dera ao baúl para desaforgarse, das advertencias e dos seus sabios consellos antes de abandonar a casa, probablemente, de forma definitiva.

Atrasamos o reloxo a mediados de setembro de 1955. Alquilamos, para nos desprazar, a rubia de Ramón de Fiúza. Estamos a baixar a pendente e as escaleiras de granito e pouco tardamos en tirar da cadea da campá da portería. Acode un freire gordecho a nos atender e a nos conducir a unha sala de espera onde, sen tardanza, para nos recibir oficialmente, comparece o "mestre de disciplina", o P. Prielo, seguido do noso veciño, familiar e amigo, Barreiros, irrecoñecible na fala, ben diferente dos modos e maneiras de antes, por terse tan profundamente transformado. Collemos a maleta de cartón e o baúl, subímolo á celda que me fora asignada, percorremos os claustros, imos ver os baños e as aulas e o salón de estudo, saímos ao exterior: patio, fontes, campo de fútbol e demais áreas de recreo. O tempo asignado á cortesía das presentacións rematou, de socate, abruptamente. Meus pais despídense de min. Non contemos as lágrimas.

Cando, xa incorporado á grei dos colexiais, en rigorosa fileira, de menor a maior (pola talla), descendemos do primeiro andar á capela e logo ao comedor, sempre baixo a lei marcial do silencio, tralo toque de queda, e no refectorio cómese tamén calados e ben atentos ás lecturas, unha bíblica (a "Vulgata"), a outra cultural e edificante (hoxe toca a "Regra franciscana"). En calquera momento, se te ve distraído o Vixía, podes ser preguntado sobre o contido global ou sobre o máis insignificante dos detalles. Antes de nos meter na cama, pasamos de novo polo oratorio, damos unhas voltas (en dirección única) polos corredores de enriba, chaman a formación mediante unha pequena campá, pechamos as bocas, o P. Xendarme inicia unha oración, respondemos a coro, dá unhas potentes palmadas e, un por un, ímoslle bicar a manga do hábito, coma se bican as mans dos santos. Foi noite negra aquela, de dores e soidade infinita, de chorros repimidos, interminable.

Resistinme canto puiden a abrir o baúl, a tocarlle á maleta, a cambiar a roupa de orde e de lugar, respectando a colocación que miña nai, despois de tela planchado e acariñado, relixiosamente, a cada peza lle asignara, que para min, se as descolocaba, equivalía a profanar o templo dunhas prendas sagradas. E con todo, voume adaptando, vencendo, endurecendo, convertíndome nun candidato máis a cambiar de lingua e de rexistro, a me deixar colonizar, con algunhas reservas, a cabeza; vou atopando compañeiros afíns aos meus gustos e centros de interese; voume, así o creo, mimetizando; pero, con ollos críticos, externos, habería que velo.

Ignoraba por que razón, "as amizades particulares" estaban prohibidas. Coidadiño con iso! "En el jardín florido,/ dó las ramas se agachan/, ¡oh delirio de amor!,/ dos capullos en flor:/ Justino y Secundino". Aquí e agora, recupero, do fondo da gabeta da memoria, estes ripios de rimador incipiente. Deus nos colla confesados. Pero, polo visto, a literatura, xa daquela, me alimentaba o ego e canalizaba algunhas frustracións miñas, ao me proporcionar sona de sarcástico e de satírico. Camiñaba solto polos estudos (non sabrado) e baseaba a miña aprendizaxe na observación e, sobre todo, na escoita; porque a lectura mental e a verbal, anque non se notaba, púñaseme bastante costa arriba e ata perdía moi facilmente o fío nela. Das miñas limitacións decateime máis tarde, cando, fóra da disciplina e do amparo claustrais, coma estudante de Maxisterio e, con posterioridade, de Hispánicas, sempre por libre, tratei de me valer en por min mesmo, véndome na obriga de escoller, a miúdo, entre meterlle cóbados a fondo (soa aínda fatal) e/ou divertirme, que non implicaba maiores sacrificios.

O dispor, en Herbón, dun expediente xeitoso non me librou de coleccionar, alí, unha cantidade respectable de sensabores, en forma de castigos corporais, humillantes, e de fracasos. Para que te castigasen (física e psicoloxicamente) bastaba unha delación, un fallo involuntario, un quebrantamento de lindes (no recreo), imperceptible. Todo valía para te someter e comprobar de que material estabas feito. Tardes completas, de xeonllos, ao lado do reloxo, deixan pegada na cabeza. "Hermano Silverio, diga la culpa..." E dicíala, anque fose inventada. Con grandes sacrificios, regaláranme meus pais un "Orient" chulísimo de pulseira e, durante os oficios de ("ad vésperas") do domingo, no coro, os ollos tíñaos cravadiños na esfera e non se me desapartaban da agulla das horas, da agulla dos minutos, hipnotizado polo luxo, víctima da soberbia. Foi o desencadeante da crise. Cheguei a considerar en serio o abandono, e así llo participei ao meu torturador, quen, ao verme liberado e decidido, para a miña sorpresa, recuou e díxome que de ningunha maneira, que contaban comigo.

O profe de Castelá, o P. Feijoo, sentía pola miña persoa unha certa querenza, e valorábame ben os traballos escritos, os debates e as intervencións orais de exposición na clase, que, dado o meu carácter exhibicionista contino, facíame acredor á mellor nota posible. Quixen reforzala cun remendo a un romance e presenteille o plaxio como un poema da miña autoría. Recibiuno. Mantivo o meu roubo (ou apaño), durante meses, en rigoroso secreto. Cando o Felicino e El, en público, cantaron as notas do semestre, debruzou sobre o meu orgullo o caldeiro de auga xeada que endexamais, para o meu ben, deixou de me servir de lección, pola vía do exemplo.

Ao cabo de dous anos, un mes de vacacións, polo verán, na casa. Días extraordinarios, despreocupados, felices; de cando en vez, sen avisar, petaba no corazón, e no sangue, a condición humana, e podías caer, e caías, e logo levantabas. Cada regreso a Herbón reabría fendas antigas de baleiro interior e producía desgarros que tratabas de narcotizar con risas e novas esperanzas. Concluído aquel ciclo de cinco anos de Humanidades, fómonos, pois, despedir das palmeiras de frei Juan Rodríguez de la Cámara (o del Padrón), das Ribeiras do Ulla, da Casa da Matanza de Rosalía... E quen acode á cita? Eduardo Fernández Rial, cunha botella de wisky e un paquete de chesterfield con filtro, e pómonos eufóricos. Unha tarde laica, magnífica.

Nota Bene.- Ao partir do cenobio, decateime de que Silverio arrastraba unha cadea de miradas, inconclusas, cruzadas entre un tal Calixto e unha tal Melibea que, sen seren concientes, esgotaran o tempo (setembro de 1960) e o vínculo de complicidades secretas, sen se dicir adeus, para sempre.

"Así es la vida, Don Juan.

—Es verdad, así es la vida.

—La cebada está crecida.

—Con estas lluvias...

Y van

las habas que es un primor.

—Cierto; para marzo, en flor

Pero la escarcha, los hielos...

.........................................."

(Antonio Machado)

(Rioderradeiro)

29Le Goff Marie-France, Reyes Benoit e 27 máis

10 comentarios

Compartido 18 veces

Gústame

Comentar

Compart

HERBÓN (2) (MALETA da memoria e dos RECOÑECEMENTOS)

 

  Bombachos. Saltas dos pantalóns curtos aos bombachos, coma se, en Louro, na casa familiar, deixases, agora mesmo, a nenez e, obediente á chamada, te embarcases na adolescencia, ao encontro de quen -supuñas- deberías ser TI no futuro. "No baúl, o calzado, os cobertores, media ducia de sabas, as fundas de almofada, as toallas, a roupa de abrigo, algo para ires comendo (pouco a pouco), de merenda, nos recreos. Na maleta, o miúdo e cotián: os xabróns, os útiles de aseo, os calcetíns, as mudas máis urxentes e necesarias... E coida ben de toda a roupiña, neno, que nós non che somos ricos e a teu pai cóstalle moitísimo ganalo, pasando fame e fría, arriscando, decote, a súa vida polo lombo do mar, que é mol e dá moitos disgustos."

Dúas disciplinas coas que non empatizaba: música e debuxo. Para a música, sen embargo, contaba cun oído aceptable e cunha voz de tiple, de tiple segundo, que tampouco desafinaba. Sempre formei parte da coral e, ao abeiro do grupo, fun disimulando a falta formación e de interese; memoricei o primeiro "Método de solfeo de Hilarión Eslava" de tanto escoitar as leccións aos meus condicípulos, e pódeseme catalogar, sen dereito a reclamo, de analfabeto funcional na arte máis sublime. E o debuxo? No debuxo aínda peor; considerabame negado. Ambas asignaturas aprobeinas sempre, e en xuño!, e rebaixaban e afeaban a media do conxunto; iso, certamente, magoaba o meu ego e, carallo!, doíame. Hoxe, creo, estou case seguro de que non lle puxen o sacrificio necesario nin colaborei dunha maneira honrada con quen tratou de me axudar a consiguilo. Co que me gusta esoitar boa música..! Pero esa afección débolla, sen dúbida, a Leoncio Villanueva, o profe de latín, persoa ocurrente, simpática, imprevisible. O Leoncio, tralas "Catilinarias" de Cicerón, "De bello gálico" de Caesar..., de alancada, no armonium, debullaba un motivo, unha característica, unha novidade, un movemento da "Novena de Beethoven", de "A flauta mágica" de Mozart, da "Cuarta sinfonía de Brahms"..., e así, paseniñamente, ía plantando en nós a semente (a adicción, o vicio) da arte máis sublime. Tardei varias décadas en me decatar de canto lle debía ao Leoncio Villanueva.

Sergio. Sergio Álvarez, doutor en Clásicas pola Universidade de Salamanca, substituiu ao singular Leoncio con outra metodoloxía, con outro estilo, cunha achega máis racional, pero menos imaxinativa. Persoa traballadora, delicada, tímida, do Sergio que, coma ensinante de latín e de grego, sen presumir, amosaba unha gran competencia, nós, coma quen dis, pícaros, abusamos del, da súa inxenuidade e da súa delicadeza; cando o latín ou grego coincidían co luscofusco e a luz natural daba paso á da bombilla, se nos collía cansos (cabróns!), afrouxabamos a lámpada, desconectabámola da rede eléctrica da maneira que fose, e, o cándido doutor, polo regular, tragando o anzol, para non sacrificar a nosa vista, víase na obriga de modificar o plan e botaba man dunha alternativa máis lúdica. Foi moi bo profesor; se cadra, demasiado comprensivo.

Feijoo! O mestre de mestres, o P. Manuel Feijoo...: son palabras maiores. Dicir deste home que era músico, un músico de altura, vale; un organista virtuoso, intérprete rigoroso, detallista e, á vez, (re)creativo de Bach, de Händel, da música sacra... por calquera dos seus percorridos, vale; un compositor de mérito (daquela clandestino), vale; un director de orfeón, de sona en Galiza, e fóra, alá polos oitenta, vale; dicir, como eu digo agora, e levanto a voz para afirmalo, que foi o mellor ensinante de toda a miña vida, tamén vale, aínda que non estou seguro de ter dado coa forma de ennobrecer a superficialide das palabras e de afondar no seu verdadeiro contido. Clave, fundamental -digo-, este Feijoo, no meu "curriculum vitae", só seguido, en complementariedade, polo profe de francés, J.Mª Vázquez, quen potenciou as miñas pequenas capacidades e me abriu as portas (sen pretensións) do porvir e as do campo de cultura.

No capítulo dos agradecementos (equezo, por decreto, o negativo) caben perfectamente os demais profes: o de matemáticas, Feliciano, salientable pola súa adicación e polo seu afán en favorecer o coñecemento científico; o de Ciencias, P. Carreño, home esforzado; os de xeografía (Lamela e Larrauri), que contaba con material pedagóxico escaso; os de historia, Campos e Humberto, ambos competentes e aperturistas; Carlos Reza..., encargado da "retórica e da oratoria", que eran asignaturas informais, de fantasía, unhas "marías".

A maleta! Ao baúl, ben identificable pola cor e pola pegada froito do cabreo de meu pai, confinado nun cuarto pequeno, perdinlle a pista por completo; a estas alturas non podería afirmar que mo expropiaron ou que se extraviou, pero creo que non mo devolveron. Pola contra, a maleta (senécdoque da adolescencia e da primeira xuventude, ao abeiro do Ulla), a maleta -repito- acompañoume ao longo da travesía franciscana, e regresou comigo a Louro (en xullo do 61), repousou no faiado familiar, ateigada notas inconexas, de cartas, de ocurrencias, de veleidades literarias, de fotos, de intimidades..., e mantivo alí, nas alturas, esa memoria gráfica; porque era parte ou extensión miña. Cando casei, baixeina daquel altar e procoureille outro, ao meu carón, no novo domicilio; pero, co tempo, resultaba difícil asignarlle espazo de respecto e, moi ao meu pesar, compartiu, cos trastes da nostalxia, un patio de luces interior onde, inverno tras inverno, as humidades, as pingueiras, os cambios de temperatura, o tela perdido de vita (semanas e semanas) por mor de traballar en Vigo, foron arruinando continente e contido.

Eu non tiven valor; resigneime, forzado, a prescindir de tan fiel compañía; a miña dona ocupouse de lle proporcionar cristiana sepultura. Non quixen (nin, arestora, quero) saber cando, como, onde se perpetrou o cruel sacrificio. Menos mal que gardo copia de segurida, a resgardo, no banco da cabeza.

(Rioderradeiro)

HERBÓN (3) (malograda visita de BAIXIÑO)

A ansiedade do meu avó converte as horas previas ao embarque no Castromil, en Muros, en pertinaz insomnio. Bótase anticipadamente a andar de cara á vila; sobe a bordo do autobús, poñamos, ás seis da madrugada; fai transbordo en Noia; arriba a Padrón sobre as once e pico da mañá; segue, á pé, de Padrón a Herbón, deica o convento franciscano de San Antonio, que tamén é seminario, onde o seu primeiro neto está cursando Humanidades. Ausencia absoluta de voces, de ecos, de ruídos humanos...; hai, no escenario aquel, barra libre para os trinos dos paxaros. Fai soar a campá ao tirar da cadea e mantense, durante uns interminables cinco minutos, á espera.

Cantos quilómetros separan Herbón de Caldas de Reis pola carretera vella? Hoxe, aquela distancia, en tempo e metros de andadura, vémola ben abreviada. Partimos de excursión, despois do pequeno almorzo, en rigorosa dupla ringleira, unha tropa de máis de cen rapaces emparellados coma gardas civís, anque uniformados co hábito coloxial antoniano. Imos, pois, os seráficos, coma quen dis, de romaría, ignorantes do rumbo e do porto de atraque onde habemos ancorar e xantar e parolar e darlle renda solta (?) ao nosos xuvenil albedrío. Tomasmos posesión dunha carballeira. Que festa! O fotingo de don Bienvenido, guiado polo P. Vázquez, transporta as viandas, o pan, as froitas e ata unha barriquiña de viño ullán, enxebre, procedente da uva da colleita da horta do cenobio e elaborado, con austera metodoloxía artesá, na mesma factoría.

Foi (resultou ser) unha xornada lúdica, de lecer, dunha certa ledicia; pero, de cando en cando, tamén trufada polos rezos e polas penitencias consabidas. O grolo desencadeara en máis de catro as laicas enerxías. Breves, un sopro, as horas máis felices...

Contar, como presumo (e con sobrada razón) de ter contado co amparo e co afecto ilimitados dos meus avós maternos, Dominga da Roura e Manuel da Balaia, vén sendo entrar no camiño da vida ben arroupado e logo, favorecido con ese plus, entre algodóns, xogar con moitísimas vantaxes as cartas do futuro. Os meus avós foron (e aínda son) meus pais-avós, e non atino a volo dicir mellor de maneira distinta. Nunca supliron aos meus proxenitores (non fixo falta), pero complementáronos ás mil marabillas. O meu avó (quede salientado, arestora, aquí), contaba cunha biografía de emigrante desde os catorce anos; adolescente, tivo que vivir a morte de seu pai, de peste, en Cuba, a comezos de século -que forte!- e devén a razón principal deste relato. Persoa íntegra, liberal (con fundamentos teóricos), intelixente, ocurrente, viaxada, lida, interesada no acontecer do mundo, era -repito- o meu heroe; porque amosaba un enfoque ben diferente do gregario e porque era, contracorrente, antifascita e salvara o seu pelexo (no 36) grazas a se atopar, cando o golpe de estado e a guerra incivil, traballando en América.

Ao meu avó Manuel nunca lle chamei avó, senón "Papá de Abaixo" (nós viviamos máis arriba), "Papá Baixiño" e, finalmente, por simplificación, BAIXIÑO, abreviación herdada polos meus irmáns e transferida, por contaminación, aos nosos amigos e aos nosos veciños. A "Baixiño" ocurríraselle a idea de virme visitar e podería facelo, pois escollera un día non lectivo. A miña avoa Dominga e a miña nai María (únco filla) encargáronse das vituallas que había de traer para gorentarmos os dous, á beira do Ulla, esa lupanda xuntos.

Luscofusco, por alá vén, de volta de Herbón, a pé desde Muros, o meu avó "Baixiño", canso, suorento, coma quen dis, vencido. "Non o vin, María, non o vin, non o puiden ver, miña filla; andaban, segundo me contaron, de excursión polo Salnés, por aquel cu do mundo". Non probara bocado, non abrira a bolsa, nin tan sequera lle tocara cun dedo ao envoltorio da comida. A empanada de sardiñas, incomestible, aceda, levedada pola acción dos fermentos, foi parar ao lixo (na horta) e aproveitada polos paxaros que frecuentaba a cañeira.

Nota Bene: Sabes, María?, o freire con quen falei, ao lle dicir eu o bo e o guieiro que era o noso, miraba para min e ría..., e ría..., coma de esguello, retranqueiro.

(Rioderradeiro)

HERBÓN (4) (Tiroliro)

Difícil describilo. Os daguerrotipos da época non sabían capturalo. A natureza, se ten un plan e o realizou no seu físico conscientemente, creo que, en termos estéticos praxitelianos, teríase cebado nel para expresar a desgraza do home neandertaliano. Ignoro se quedaron por aí, por Padrón, pola Mahía, polo Ulla..., imaxes de TIROLIRO, para velas, para me acercar a elas con afecto, para lle pedir perdón e, se mo permite, para abrazalo. Sendo a primeira vista repulsivo, como deixo dito, resultaba ameno e ben simpático; enchía de palabras os nosos oídos adolescentes e aledaba o aire, liberal, con acenos, coma de trapecista ou de cómico de circo ambulante.

O escenario onde a miña adolescencia floreceu e deu paso inicial á xuventude é un lugar afastado do mundanal ruído, fermoso, desde logo, pero tamén húmido e, durante o outono e, sobre todo, no inverno, frío, moi frío. Entrar no soño e concilialo cos pés e cos xeonllos xeados resultábame tarefa imposible. Teño feito, á media noite, flexións, ximnasia sueca, dado saltiños e brincos, ata quecelos e, acto seguido, de calcetíns, aproveitando a temperatura fabricada por este medio convencional, envaiñarme no tobo, debaixo das tres mantas e da roupa de abrigo. Cando o sol despertaba, xa nós, levando a dianteira, tiñamos iniciada a nova xornada, que, por certo, sempre obedecía ás leis do mesmo protocolo: palmadas de Rielo repetidas e espalladas polos catro currunchos dos catro corredores de arriba e polo dormitorio común dos miúdos, embaixo, fronte ao patio; despois, aseo a fume de carozo, misa no oratorio, pequeno almorzo en refectorio; volta ás celdas para arranxar a habitación, baleirar urinario e visitar as comunitarias latrinas.

O estudo, as clases e os recreos estaban cronometrados e respondían ao guión que cadaquén, á perfección, recoñecía. Mañá e tarde, con raras (rarísimas!) excepcións confirmantes da regra, obedecían á noria rotineira que, por unha banda, ofrecía orde, concentración, disciplina mental e física e, pola outra, trataba de fabricar frades, en serie, coma rosquillas.

Quen era quen de nos proporcionar algunha variante rompedora desa ríxida monotonía? Quen? O TIROLIRO. O Tiroliro, desde o bico dunha sobreira da alameda veciña ou mesmamente cabalgando sobre a muralla do bosque, na zona onde os colexiais están a xogar ou a disfrutar do tempo de recreo, abre a billa das palabras coa forza aquela voz baritonal documentada e, amenizando a función, ponnos ao corrente sobre as novidades máis frescas da parroquia de Herbón, de Padrón, das Ribeiras do Ulla, e do val da Mahía... Un sermón orixinal, completísimo, un popurri coma os de "Fray Gerundio de Campazas", se cadra, aínda un bocadiño por enriba dos de "Alias Zotes". Realizaba TIROLIRO (con nós), como vos digo, unha labor terapéutica e social; hoxe, aquí e agora, (claro está) salvando as profundísimas diferenzas, saltando do divino ao criminal, os mecanismos da lembranza obríganme a pensar no "cura de Beiro", Basilio Álvarez Rodríguez, pola súa tesitura tonal, a pulmón, a predicar, polos romarías do país e polas feiras, en prol de cousas e de causas, anque ben distintas, moi, moi... parecidas.

O TIROLIRO, balón de osíxeno e válvula de escape para nós, marabillabámonos:

"...............................................................................Acórdate, cristiano, e ti tamén, PANQUENTE, de cando san Francisco de Asise falaba con el lobo y el cordero y mandaba calar a los paxaros..."

"................................................................................San Antoniño de Herbón, dádenos auga, uvas, viño, pementos, alimentos, tabaco da ración e máis xabrón. Amén!" E viñan aquela marea viva de aplausos.

(Rioderradeiro)

HERBÓN (5) (Eliseo Seoane Bardanca, Prefecto de Estudos)

 

Os referentes obxecto da nosa devoción, porque nolos propuñan coma modelos, eran o canonista Campelo e o científico Seoane. José Campelo Fabeiro estaba considerado un experto en temas relixiosos, unha autoridade ético-moral, segundo dicían, e, nos temas que tocaba, considerabase moi solvente: "para saíres de dúbidas, consulta con Campelo...", aconsellábante. Aínda que residía en Santiago, de cando en cando, viámolo por Herbón acompañado de don Paulino Pedret e do astrónomo Ramón Mª Aller, a debateren, peripatéticos, das súas cousas, pola fraga do cenobio adiante.

Ao Eliseo Seoane Bardanca, un mito, supuñámolo en Londres, afondando nas "sulfamidas arsenicais", que fora o núcleo da tese do seu traballo de doutoramento, ou investigando "as plantas endémicas da Comunidade valenciá..." Venerabámolo, pois, de oídas, baseados nunha admiración voluntarista, dogmática, pouco documentada.

Cacheda. Jorge Horacio Cacheda mantiña coas ciencias exactas unha relación fluída; coa sintaxe, coa prosodia e coa fonética castelás, pola contra, sostiña desavenzas claras e, ás veces, ben fortes discrepancias. O transvasamento do idioma maternal (o de Rosalía) ao de Cervantes, o que, na actualidade, denominamos "inmersión lingüística", tropezaba no seu aparato articulatorio fonador con infranqueables atrancos. Cando, por quenda, lle correspondía ler, no refectorio, todos estabamos á espreita das súas aportacións ao ámbito dos castrapos máis enxebres.

É festivo. Celebramos o san Antonio, o noso padroeiro; no xantar, media ducia de pratos esquisitos (e pódes repetir!), viño da casa (ullán), postre, café e unha pinga de augardente que levanta a moral e ponlle alas ao noso ánimo. Esta lectura do Cacheda, interrumpida abruptamente polo "Bendicomus dómino" - "Deo gratias", non ha pasar á historia onde quedan rexistradas as cacofonías e os disparates selectos. É festa, dixen. Na eira de enriba, ao abeiro das corticeiras, a banda municipal de Padrón, baixo a batuta de don Tomás Beteta, tira de repertorio: alboradas, muiñeiras, pezas bailables, abreviaturas dos clásicos, da zarzuela... Por aí anda tamén, a facer de meritorio no mundo da farándula, o Pepe Domingo Castaño, un rapazolo coma nós, pero ben espelido.

A orde do día ofrece unha variante, se a comparamos coa do ano pasado: contamos coa visita do ilustre doutor Eliseo Seoane, que, polo visto, é o noso novo Prefecto de Estudos, en substitución de Campelo. Eu veño de aprender a existencia de tal cargo (do cesamento e do nomeamento), arestora, e "a renglón seguido". Convócanos a campá. Cando formamos para recibir e para escoitar ao Eliseo, temos diante a un frade algo groso , (salvando diferenzas) unha versión facsímile do Cacheda, apaisanado, estereotipo do labrego de Mazaricos ou de santa Comba de Xallas, que, segundo escoito, é de onde el procede. O discurso deste intelectual de mérito, trala preceptiva presentación, resulta, ao meu modo de ver, torpe, decepcionante, e ata risible; de feito, causou bastante "cachondeo". Deus me perdoe, despois de me aburrir e de lle perder a cosideración que lle profesara, fixei a miña mirada naquela tonsura franciscana súa e soportei o resto do discurso atarefado en lle examinar, unha por unha, as peladas que tiña na cachola, profanada polos ácidos do laboratorio.

Palmadas de "rompanfilas" das mans do sarxento Rielo. Por fin libres! O Leoncio Villanueva abre a billa do gramófono, debruza, verque o manancial da Novena sinfonía de Beethoven​ polas fiestras da colmea conventual e o "Himno da alegría" (letra de F. Schiller) gabea polas alamedas, pola floresta..., polas veas e polos corazóns destes adolescentes, destes xoves, destes renovadores da eterna primavera.

(Rioderradeiro)