VÍCTOR PENA/ VÍCTOR DE BELUSO (nas Lobeiras)

De impacto. A noticia estoupou e sacudiu o corpo comunitario e chegou onda nós, eléctrica, fulminante, para nos ferir no máis íntimo: había dous afogados de Louro nas Lobeiras, e un era noso. A percepción do tempo, de socate, operou en min de tal maneira que, a partires dese intre, coma que se me tivesen cortado o fío entre o antes e o despois e me afectase e doese a fenda perpetrada no propio respiro. O sino rompera a repicar a defuntos polos concuñados Filolino e Víctor, casados coas irmás Canarias, Juana e María, respectivamente. A campá había de alimentar, horas e horas, o loito oficial de pranto e de tristura, que era auténtica e xeneralizada.

A tradición mariñeira loureá vén predeterminada pola ubicación da aldea (goréntame a palabra "aldea"), nun recanto da Ría de Muros, cuxas praias (a de Vieta, a do Ribeiro, a de Goday, a de San Francisco, a de Siside, a do Espadanal, a da Vouga) compoñen un mosaico en hemiciclo e son, segundo pete o vento ou se presente a estación, bos lugares de abrigo: cando o vendaval empurra forte de fóra, o Fogareiro é punto perfecto de fondeo; cando muda a nordés, toca botar a poutada en Siside; Goday e San Francisco valen para ancorar no verán e na primavera.

Corresponde mentar, arestora, as artes vencelladas á rede, en particular, a do xeito e a do boliche, coas que algúns dos nosos veciños manteñen unha relación simbiótica, complementaria; porque son traballos de ocupación parcial e moi supeditados ás demandas das industrias de salgadura dos cataláns, cambiantes ao longo do ano. Daquela, a pesca de brinca (anzol), con miñoca ou con "papona", era actividade pouco ambiciosa, por conta propia, de mera supervivencia, de troco: xirelos, xarretas, fanecas..., por patacas, por cebolas, por allos... Os Belusos (Víctor, Marcelino e Manuel), procedentes do Morrazo, forxados na Costa de Portugal en dornas ben pequenas, trouxeron, coma aportación ao panorama pesqueiro local, a novidade do cebo vivo, o bolo, aquí denominado "maghúa", que permitiría prolongar a súa estadía no mar e propiciar unhas capturas con maior beneficio económico.

En honor á verdade, non é por presumir de parente, o meu tío Víctor foi quen de se integrar e de despregar os seus variados talentos, ás mil marabillas, na parroquia de Louro: non había festa, nin foliada, nin carnaval que non contase coas súas aportacións, que resultaban sempre tan orixinais e tan divertidas. E no campo profesional, sobre todo no da pesca da robaliza con chimbo, confrontando perigo, xa non digamos; segundo o finadiño de meu pai, posuía un talento natural para ese oficio; non tiña parangón en canto á lonxitude acadada (a man) por lanzamento ao escumallo da rompente e a súa precisión matemática na puntería puña o anzol na boca do peixe, que o comungaba e tragaba..., e sucumbía. Aquilo, sen embargo, tiña (tería) un prezo e, nalgún momento, haberíalle pasar a correspondente factura.

O Golpe de Estado da Guerra Incivil do 36 colle ao meu tío Víctor (Víctor Pena), casado xa con María da Canaria, a pescar robalo e abadexo pola Costa da Morte. Chegara (poñamos) no 32, trala proclamación da República; fondeara a súa elemental embarcación de popa en estampa, aparellada con vela relinga, ao abeiro de Monte Louro, e, alí, pernoctaba el, baixo a tilla da dorna, no Fogareiro, a escasos metros da fábrica de salga dos Vieta, onde, polo visto, traballaba por medio pataco quen ía ser, en breve, a súa media costela. O meu avó Marcelino, coñecedor das súas simpatías pola UGT e polo PSOE, mandou, con toda urxencia, en bici, ao meu pai, na procura de información para saber se os falanxistas o localizaran e acabaran con el ou aínda seguía, milagrosamente, con vida.

Cando, por casualidade, atopaba eu ao meu tío Víctor, peito de lobo, que non sentía o frío e decontino usaba manga curta, a miña mirada disparabase á diana da tatuaxe da áncora impresa naquel brazo fibroso de lanzador olímpico de anzol disfrazado con pelo. Pola áncora, viente e poucos anos despois de terse empadroado en Louro, e dezanove días despois de ter sido engulido por un golpe de mar e ter desaparecido nas Lobeiras, precisamente pola áncora, foi identificado o corpo; o seu irmán menor, o meu pai, esgotado de andar, noite e día, na súa procura pola Costa da Morte, puido recoñecelo e, por fin, en certo modo, pechar (en realidade, estas cousas nunca quedan pechadas), porlle a palabra fin a aquel capítulo.

Filolino (aos remos) e Víctor (o armador lanzador) faenaban desde unha gamela, auxiliar de LOS TRES HERMANOS, en alusión aos tres fillos do meu tío Víctor PENA: Víctor, Juan e Laureano. No creo que me lean, pois ningún deles vive; de menor a maior, tamén foron deixando de navegar por este val de bágoas.

Todos afincaron semente de BELUSOS: un orgullo!

(Rioderradeiro)

O TÍO ALFONSO/LEOPOLDO

 

Endexamais vira nin oíra chorar de maneira tan desconsolada, tan torrencial, tan sentida. Pensei: a miña tía Rosa moito lle debía querer á nai de meu pai, á miña avoa Pepa. Pero Rosa, a Ripota, nese pranto, expresaba -sóubeno logo- unha dor maternal pola recente perda (de parto) da súa filla Ester, a nosa prima. E entón, intuitivamente, aprendín a interpretar o valor das bágoas, que veñen dun caudal de longo percorrido; pois cando o ser humano, alcanzado pola desgraza, chora, o manancial sangrante das lágrimas acórdase tamén das penas atrasadas.

A casoupa onde nacera e medrara o finado de meu pai e onde, arestora, estamos a velar á avoa Pepa, podédela situar, acochada, nun recuncho de Monte Moghos, parroquia de Beluso, concello de Bueu, provincia de Pontevedra. Este domicilio, repito, é un habitáculo básico: de fronte, e pola esquerda, o angosto e diminuto lar, que dá paso, pola dereita, á cámara, o dormitorio a compartir, de maneira imaxinativa, entre todos, dividido e subdividido por diversas cortinas e, nos muros, dous nichos-camarote, catres de cabotaxe ou algo polo estilo. Imperativo, o velorio, convertida a necesidade en virtude, decretou readaptar o escenario: dentro daquela evidente pobreza, a dignidade dos Pena resistía.

Pernoctamos en Cabalo. A conversa co tío Alfonso vai (ía, foi) da familia á pesca, e da pesca á familia; porque eran o seu horizonte vital, o seu universo, a súa paixón, todo iso filtrado e reinterpretado por medio do oficio. Rosa, a Ripota, quéixase de que o meu tío soña (e conversa e voz alta) coas robalizas, cos abadexos, co bacallao, coas luras...; láiase de que a desperta, de que non a deixa dormir; porque, de noite, rema, levanta a vela, pesca ao curricán, fondea, cambia de rumbo, tómalle o pulso ao tempo e interpreta o balbordo das mareas. "Naceu co vicio do mar e co da pesca no corpo; non son quen do amarrar na casa; está ceguiño e, alá vai el, ás apalpadelas, antes que o día rompa, coma o ladrón, a faenar orientado pola súa memoria."

A veciñanza, a xente (todos somos xente) vese (vémonos) nas festas parroquiais, nos bautizos, nas comuñóns, nas bodas, nos enterros, sobre todo nos enterros; e cando, por algunha razón, non nos atopamos onde se nos espera, mal negocio. Esta doctrina (de obrigado cumprimento) hase aplicar co maior rigor aos membros dunha mesma familia. A nosa casa, a de Barcos (ignoro por que lle din agora "San Francisco"), por exemplo, convertiuse, en máis dunha ocasión, en domicilio "patera": por ela, antes, en vida de meu pai, pero tamén despois, pasaron os Penas de Beluso ao completo. Aínda recordo ao tío Alfonso, durante meses, causando admiración no gremio pescantín, batendo récords ás luras e aos corbelos.

O tío Alfonso vive (vivía) no lugar de Cabalo nunha casiña de planta baixa, requintada por dentro e por fóra, olor a limpeza de xabrón e lixivia, tres cuartos ben decentes, dúas cociñas: unha sagrada, de exposición, para as grandes eventos, e a outra para facer vida cotiá, é dicir, para almorzar, xantar, cear, parolar e pasar a maior parte da xornada nela. Este matrimonio, creo que ámbolos dous concordantes, entretén unha horta valada, que un chamaría xardín, con especial gusto e grande delicadeza. O hórreo diminuto, coma de maqueta ou de xoguete para nenos, reclama a miña curiosidade polos materiais empregados na súa constución (pedra e madeira), polo seu pintoresco colorido e porque amosa, en maiúsculas, un nome que nunca antes escoitara pronunciar no seo da familia: LEOPOLDO.

Houbo unha incomunicación, sen mediar desencontro, entre os do Morrazo e nós: soubemos do finamento do tío Alfonso meses..., anos..., tempo grande despois de terse producido. Imaxínoo na embarcación do soño, naquel cambiar de derrota e de plano, obediente á agulla de marear da súa prodixiosa memoria mariñeira. E á tía Rosa, a Ripota, para o meu desconcerto, dicíndolle, asolagada de saloucos e lágrimas, Leopoldo..!, Leopoldo..! a quen, para min fora, e seguirá sendo sempre, non o podo borrar, o admirado tío Alfonso.

Teño unha dúbida, non sei se banal ou de natureza teolóxica: con que nome o tiña dado de alta San Pedro no libro de rexistro para o convocar ante Divina Presenza, co que lle impuxera, sen permiso, o cura monárquico de Beluso ou co estampado no hórreo, Leopoldo? Como traxe á medida, hei do recoñecer, acáelle o de LEOPOLDO, "valente nas batallas...", e con sobrada razón, consonte el coa súa xermánica etimoloxía.

A quen ha de importar xa, ao confrontar os nomes ALFONSO/LEOPOLDO, que perda eu esta partida?

(Rioderradeiro)