Todo me devolve ao punto inicial, á nenez, á casa onde nacín, ao rueiro onde botei a andar, aos primeiros amigos compañeiros de xogos, a aquel espazo do meu horizonte vital, á ventá desde onde empecei a contemplar o mundo e a me decatar da propia existencia, ao Louro dese entón, ás súas xentes; todo me leva e me devolve alí, e non o busco, vén na miña procura, búscame; son seres, cousas que preguntan por min, que me interrogan de cerca e de ben lonxe, e que me atopan recargado de saudade polas súas ausencias. Durante un tempo, eu cría que o morrer era ter mala sorte, que esa desgraza edexamais me iría acontecer, que viñera para quedar ou que xa estaba aquí, latente, á espreita, desde que o cosmos se inventara.
Pola porta da eira, pola outra porta, pola da fachada principal, pola porta da casa, a que dá ao Rueiro das Lamas, xente (sobre todo mulleres) a entrar e saír, e a comentar en voz baixa, a se deter e a sentar, por un intre, na cabezalla do carro, nas chedas, nun sentadoiro de pedra de granito, que queda á man esquerda... Son neno. Son meniño preguntón, e non conformo con calquera resposta. Súmome á rara procesión daqueles visitantes: entro ao vestíbulo, subo as sete escaleiras, e xa me atopo no sobrado, e, do sobrado ao, cuarto, e no cuarto, o señor Xosé do Quinto, traxeado de domingo, na cama, un plato ateigado de sal enriba do seu peito, e unha bolboreta de papel e cortiza prendida, esa chama amarela a navegar pola cunca sobre auga e aceite benditos. As mulleres rezan, falan, comentan, replican ás xaculatorias con máis xaculatorias. A señora Euxenia, a cónxuxe do finado, nun curruncho, debaixo do seu sombreiro habitual de traballo, pampa, desprazada, fóra de si, coma se viñese de lle caer o teito enriba e tivese perdido por completo o sentido da orientación e o do raciocinio.
A señora Euxenia é un ser encrequenado, primitivo, solitario; non é quen de manter unha conversa sen se afogar en bágoas, non se sabe expresar con palabras, comunícase a base de saloucos, de acenos intercalados, de prolongados silencios e volve inevitablemente, sempre, ás lágrimas que lle sirven de ferramenta suplente do comercio verbal, que lle resecan os ollos e que llos mortifican noite e día. A señora Euxenia do Quinto vén petar á nosa porta, entra, senta na cociña, ao ladiño da artesa, a carón da lareira; decatámonos de como se lle revolucionan e cantan as tripas, e convidámola a probar un bocado, pero ela non acepta; nós, mantendo as nosas conversas de familia, seguimos a xantar, mentres a veciña (debaixo do sancosmeiro) dorme peteirando no sono, ronca, respira fondo e, de cando en vez, resucita, e logo, cando lle peta, ergue do escano e, sen mediar palabra, vaise por onde entrara. A relación nosa coa señora Euxenia, desde o pasamento do señor Xosé do Quinto, estréitase e fáiselle indispensable, pero obedece basicamente a ese rito de acompañamento tácito, moral e físico.
E daquela, cantos anos tería eu, catro, cinco?; desde logo, aos seis non chegaba; de socate, aprendo que esta vivenda nosa non é (non era) nosa, senón de meus avós, que lla vimos de comprar hai pouco e que os meus pais quérana agrandar e darlle un alto:
"Señora Euxenia, por favor, por que non nos vende a hortiña de diante?; pida o que lle pareza e aconséllese, mulleriña, aínda que se quede coa cabaceira e coa parte que mellor lle pareza..", atrévese a lle propor meu pai, confiando na idoneidade da idea.
A vella, coma por un resorte, rebouta da banqueta, dá outro brinco máis e pon os pés na porta. O futuro noso aquí, no centro do lugar, ao lado dos de Mureira, a trinta metros da Eira dos Marcos, onde decote xogaba á churra, ao pincho, á estornela..., a aprender pecados e palabras feas, decidiuno a señora Euxenia nese instante preciso.
Da mesma ou similar maneira (insospeitada, casual) en como se me revelara a realidade da morte tamén se me manifestou o manancial da vida:
"Neno, vai enredar por aí, xogas cos teu amigos, e non te deas présa en volver, que a túa nai dóelle moito acabeza." E aproveito: enredo, xogo, percorro todo o lugar, ando ás pedradas cos vidros da casa de Balaio e cos gorrións por Sistamares, por Barcos... Ao regreso, cos pés no pasadoiro, a Liboria, curmá da miña avoa Dominga (e parteira, segundo souben despois) cólleme da man e lévame a onda miña nai, que tiña unha criatura e estaba a mirar fixamente para ela:
"Este é Mingacho, o teu irmanciño Mingacho, que nos trouxon de París hai un pouco." Teño catro anos. Recibo, pois, a segunda lección importante, que tardo en asimilar, pero que me vai servir de prólogo para a terceira, cando a nosa primeira irmá (nacida nesta mesma casa, no lugar) veu, polo Nadal, como agasallo de REIS dos tres Magos de Oriente.
Os misterios, o da vida e o da morte, son obxecto de moita curiosidade e de moitísima preocupación, sobre todo o da morte; porque a morte ímola padecendo por fases, paulatinamente, a partir de nacidos e, cando se consuma por completo, perdémoslle o control e xa non estamos presentes para falarmos dela. A vida, pola contra, é un regalo inexplicable e, unha vez metidos dentro do existir, cóllenos tan ocupados en malgastala en insignificancias que nos levan a ila queimando como a cera da vela e, cando queda esgotada de vez, transfórmase na peor cara da morte.
Pero eu nacín de pé. Segundo me contaron, miña nai levantouse para me recibir, e tanta importancia me concedeu, e por adiantado, que me reforzou con dous nomes, coma un escapulario: Manuel María; Manuel, por meu pai; María, por miña nai. Durante moito tempo, resultábame incómodo, polas chanzas ás que, naquela época, a segunda parte me expoñía. Resistín. Aquí estou. Ningún nome mellor, para min, no santoral, nin mellor acaído na onomasioloxía... Ata me dan ganas de subir ao Cebreiro (ou ao Manzaneda) e de me pór, no cume, a chamar por min mesmo.
(Rioderradeiro)
