Unha e mil veces recordaba (en voz alta) o meu avó o diálogo e agarraba, ao repetilo, un monumental cabreo:
"E a que vés ti aquí, que se che perde neste sitio?"
"Veño cobrar as barras de xeo que se lles deben ás Tahoneiras."
"Pois xa te estás indo por onde viñeches, que o AMO non está."
"O amo..?, o amo..!; eu non teño amo, eu non son ecravo de ninguén; seralo ti, "maamaloón"!"
Lisca o meu avó, cincuenta anos despois, a todo meter, daquel lugar de pesadelo, de infeliz memoria, de traballo de sol a sol, de semiescravitude de nenos, de mulleres obedientes, de homes rebaixados no orgullo, sumidos na miseria. Venlle á mente o domingo, día de cobro, documentados os solicitantes coa xesta, coa vasoira, con toda a ferramenta de varrer e de baldear e de deixar o chan limpo coma unha patena, antes de recibiren, con tono humilde e compunxido, o patacón do xornal da semana. O meu avó, para quen, sendo neno, o extranxeiro empezaba na Revolta do Vento, con nove anos iniciouse na vida laboral, segundo dicía a miúdo, coma "levador de xantares"; baixaba á hora xusta, dando coas patas no cu, polo Ghatapeixe, sen lle caeren do cesto o bolo de pote nin a taza do caldo. Como se apañaba? Ah!, misterio. En menos de quince minutos chegaba á Porteliña. E a súa irmá María, no descanso, xantaba, bueno, algo comía. O paso seguinte, no ascenso por se apañar persoalmente na vida, dao aos once ou doce anos, coma axudante de soldadura das latas de conserva; por cada fracaso do operario soldador, pola súa impericia ou por culpa do estaño de pésima calidade, o meu avó recibe unha boa ración de insultos, de croques e de patadas a discreción no traseiro e nas canelas. E así, nesa universidade, aprendiu as claves de xerarquía e de orde polas que se rexe a escala social e a in/dignidade humana, e o mundo. E tomou nota, a boa fe, para afondar no pensamento crítico.
Ao longo do municipio de Muros, na beiramar, aínda hoxe é doada de percibir a pegada de non menos de quince fábricas de salgadura de peixe, vigorosas durante décadas e décadas, ata douscentos anos algunhas. Os cataláns fundáranas onda nós, e aquí se asentaran Eles, coma nas outras rías galegas, favorecidos pola lexislación da época, que lles abriu camiño ancho e lles proporcionou espazo dabondo, e nos mellores sitios, para desenrolaren, sen atrancos, as iniciativas de transformación, de industrialización e de innovación completa do sector pesqueiro. En ben pouco tempo, os cataláns (ao fin e ao cabo foráneos) ao principio mirados con desconfianza e con hostilidade pola xente do mar, impuxéronse polas boas e tamén polas malas, e fixéronse donos, amos e señores do chan polo que tripaban, é dicir, ricos, constituíndo unha clase monolítica, incontaminada, á parte dos veciños. Esta burguesía laboriosa e dinámica só se relacionában entre si, repetían ou combinaban apelidos da mesma procedencia e, durante os séculos XIX e parte do XX, fóronse interesando na xestión institucional e pesando moitísimo máis nas políticas económicas e de infraestructuras concretas, con tódalas consecuencias, nunca prexudiciais para eles. E, sen embargo, rematado aquel ciclo de bonanza e prosperidade que semellaba eterno, carentes, en terceiras, cuartas e quintas xeracións da virtude e puxanza de antano para se autoperpetuar coa competencia e o respecto do que antes gozaran, moi pola contra, proporcionan, aquí e agora, a imaxe decadente dos imperios "que en el mundo han sido", e para mostra, os botóns das ruínas á vista, das deturpacións hostaleiras, daquela plusvalía dilapidada, sen proveito para ninguén, indo a parar ao sumidoiro da historia desaproveitada, onde, arestora, se nutren nostálixicos fidalgos de goteira e vermes con aires de grandeza.
Revestido dos atributos e da solemnidade do cargo, seguido de dous alguacís de medio pelo, especialistas en lamber cus e en faceren de alfombra, o mandatario detén o seu automóbil Rolls-Royce último modelo, baixa, de medio brinco, polo portelo da dereita e, coa mirada, mobiliza ao pedáneo de barrio e ao mestre que o levaban agardando un tempo indefinido polo reloxo da vella. O alcalde, que é tamén potentado, venlle facer unha inspección á escola. Rapaces aseados, peiteados, calados, en posición de firmes detrás das mesas alongadas e dos bancos de pino dunha soa peza, para que os examine e lles pase revista.
"Buenos días, muchachos!"
"Bos días, señor alcalde!"
"Vamos a ver que saben estos chicos de aldea:
¿Quién es Dios?"
"Dios é ..., etc., etc. ... (e sáelle ao raparigo a resposta ben e toda de corrida)"
O mestre, despois de lle solicitar humildemente permiso (ao dignatario), atrévese lle dicir que a maioría dos nenos saben as catro regras e que pode comprobalo se lles pregunta.
"Ca!, hombre, ca..!; de ninguna maneira!; nada, nada, señor mestro, no perdamos más el tiempo en eso: catecismo..!, catecismo..! Lo que esta gente necesita es pan y hojas... y hojas... y hoja de la doctrina cristiana."
(Rioderradeiro)
