O MEU IRMÁN..., pola boca da botella.

   Nacín e vivín no rueiro de As Laxas, en Louro, durante uns dez anos, ata a década dos cincuenta do século pasado. Non hai lugar mellor para seguir o sol desde o abrente, polo Barbanza, ata o seu ocaso, no mar maior, rumbo ao cabo Fisterra. O Monte Louro, que o teño por meu a tódolos efectos, fainos de protector, de cancela e de vixía, desde os seus dous bicos: do da Gurita e do da Madanela. Non me debo queixar da sorte que me coubo, pois fun privilexiado.

  A unha certa altura da vida, o vello que xa son mira, polo retrovisor, máis cara atrás que cara adiante. A senectude obedece ás leis ancestrais da natureza e tira da memoria coma se fose un fío. E non é porque un ande á busca e na procura daquel neno que el foi e de canto, na infancia, protagonizara querendo e que, sen querer, tamén lle acontecera.

  A primeira vez que un tomara conciencia de existir e de ocupar un espazo pequeno no mundo tiña, poñamos, dos catro aos cinco anos. Recordo, coma se fose hoxe, ao finadiño de Ramón de Cuncheiro, unha criatura dunha delicadeza e dunha pulcritude impropias dun humano, cal raiola de luz, sen romper nin lixar o escenario, á altura dos arcanxos residentes no ceo. Antes de ter abandonado esta terra, convocado polo dono do eterno, os cativos, puxéramolo a proba e case o forzáramos a dicir e a cometer a lista de malos actos e o vocábulos aprendidos no Campo de San Roque e á Porta de García. Á veces, co pretexto de irmos ouriñar, enganábamolo e conducíamolo ao Patileiro e, alí, cominábamolo para que sacara e amosara, coma nós, o pito, que el, seguindo as directrices do seu anxo da garda -dicía-, chamaba "o casamelo". Endexamais o esquecín, pese a ternos deixado ben cedo.

  Outro momento cume retrotráeme á festa da Madanela: estaba diante dunha "carameleira", na Eira dos Marcos, tirando cara a Savila, á beira da horta de García,  e os ollos íanseme detrás dunha Navallina de Albacete máis que das lambetadas. Chega, sen a esperar, miña nai e alguén lle pregunta: "este é o teu fillo?"  "Pois si, o maior, e teño outro pequeno". "Xa che é un mozo", dixo. Boteime unha ollada (unha mirada interior) de pés a cabeza e dixen para min: "son un mozo". Pouco despois, esteei o primeiro traxe, deseñado e feito, con primor, pola miña avoa materna, o da primeira comuñón, un traxe azul mariño, e uns zapatos de charón, e un santo cristo cerimonial que me penduraba do pescozo ao embigo, e, trala misa maior, fomos, correndo, a toda présa, a Muros, onda o fotógrafo Malvárez, que me inmortalizase no retrato, en posición de firme, cóbado na mesiña..., en branco e e negro. 

  O trauma, sen embargo, en mala hora, acordouse de min, a traizón, e rompeu por completo a pouca candidez que aínda me quedaba de raparigo: " anda, neno, dime por que, diante doutros rapaces, desvergonzado, na Lomba do Convento -insite miña nai-, meteches ao teu irmanciño pola boca dunha gaseosa?" "Como, mamá?, non, non o fixe, imposible; o meu irmán Ramiro non cabe nun casco de botella." Valéronme de pouco aquelas explicacións tan naturais e tan fóra de contexto. A partires de entón, para min, desde logo, acabouse o mundo ilusorio dos enredos e, sen o pretender, tiven que aprender a vivir doutro xeito, é dicir, arrastrando, de lastre, ese pecado incomprensible, e, ao parecer, gravísimo. 

  Á señora Perpetua, bruxa, cabrona ela, porque me tiña envexa, porque -segundo ela- lle servía de pésimo exemplo ao seu fillo Arximiro, e porque me denunciara no rueiro e lle fixo chegar o escándalo á miña familia, aínda, hoxe, non lle perdoei canto mal me fixera. Neste intre, ás portas do solpor, estou a dar unha voltiña (por Louro) polas LAXAS, por onde o señor Amador, canteiro (e escultor de mérito) plantou unha escultura mitolóxica, bíblica, no tellado, apuntando a Fisterra:  XONÁS E A BALEA. Premonitorio?

  (Rioderradeiro)

TRES BIEITOS NUNHA MARISCARÍA

 

     

(e dous segrares de Louro: IVÁN de SAVILA e LOIS do CAMPO).

  Tirado das Crónicas do MOSTEIRO DE SAN PACOMIO,  en Peralonga. Arquivo de Simancas.

  Todos recordades perfectamente a existencia do mosteiro bieito de San Pacomio, en Peralonga, a carón da Devesa, á beira da Canliña. E o seu lema: "ora et labora!". As tres da madrugada, unha hora moi por fóra de horario monástico, tres membros do cenobio (un por cada hora demais) tiran da cadea pendurada do teito da portaría. Ao lonxe, ao fondo, uns pasos acompasados, medidos, solemnes, litúrxicos: "tac, tac, tac..!" Cando a porta de doble folla se abre, préndese a luz e a luz magoa os ollos de quen chega. Na peza de acollida hai unha mesa, e na mesa hai un libro, e sobre o libro tres disciplinas de mortificación para azoutar e someter bravezas da carne humana.

  A película (o cine) posúe a virtualidade de amosar, transformado e comprimido, nuns minutos escasos, todo o acontecido en séculos, en anos, en meses, en días, en horas... Imposible meter nos miolos, punto por punto, o sucedido e pór a camiñar polo escenario da memoria aqueles personaxes de carne e óso, protagonistas, antagonistas e simples espectadores duns feitos a reproducir literalmente en vivo e en directo. Habemos, pois, de nos apañar con material desaxeitado ou reseso e coa pouca ferramenta da que os humanos dispomos para reconvertir e traer á pantalla os relatos vividos. Pero quen é quen de nos dar máis por menos?

  Ramón de Fiuza, en Sahorta de Arriba, acomoda aos tres monxes na rubia. Veñen as catro e media da tarde. De camiño ao Ancoradoiro, unha oración mental, unha xaculatoria, unha palabra innecesaria solta, unha mirada de esguello (a deita, a esquerda) por mor de ter algún deles  pensado en alto na paisaxe e pronunciado nomes: Portecarral,  Mollóns,  Braña, Carrasido, Chan da Granda... Suso da Fonsagrada (o máis novo dos tres confrades), tamén arrebatado pola corrente lírica, recita de corrido unha presada de versos horacianos onde entran, sen calzador, plantas e mais paxaros, incluíndo os da Lagoa de Louro. Da carretera xeral ao Porto, só lles faltan douscentos metros. No Ancoradoiro, á espera dos relixiosos convidados, montando garda diante da mariscaría, Iván de Savila (oficial da mercante, quen convida e quen paga) e mailo seu amigo Lois do Campo (un mariñeiro a secas, pero simpático, ocurrente, con habelencias e grazas moi por enriba das dun almirante). Son dous anfitrións, en traxe, de garavata, de etiqueta, e non de campaña. 

  A crónica resume o substancial: "...aos postres (trala centola por cabeza, as cinco racións de rodaballo ben completas, a carne asada á brasa a fartar...), torta xeada, café e copas de recunque. Coma para unha voda, ou máis. E nestas o do Campo tira de repertorio: "vouvos facer o galano da miña especialidade, unha lección maxistral sobre os andares (ao revés) do cangrexo e logo, se houber aínda ganas de me escoitar, un estudo completo sobre a estructura molecular interna da nécora. Os bieitos estoupaba de risa; xa non cabían nos hábitos e víronse na obriga de afrouxar os respectivos cintos para conciliaren todo o comido e o bebido con aquela desbordante ledicia. A parella de alemáns, sen coñeceren nadiña do noso idioma, estaban contaxiados cos berros e coas argalladas, e simpatizaban (a eito) con eles e ata tomaban notas (con un boli amarelo) nos panos de papel de mesa que o mozo de servozo lles servía desde a cafetería.

  Non hai taxi (nin a rubia de don Ramón Fiuza) que os devolvan aos puntos de onde antes, á media tarde, partiran. Ás tres da madrugada, horario de estaren recollidos nas respectivas celdas de meditación e descanso, os tres monxes, coma tres peregrinos noctámbulos, a faceren dedo na ruta 550, que vén de Fisterra e vai cara a Noia, en vivo e en directo: o P. Florentino (doutor en Sagrada Escritura, amigo persoal, excompañeiro de noviciado do Iván de Savila), o P. Ramón Prata (moita obra publicada, recoñecidísimo especialista en Historia dos Séculos de Ouro e das Indias) e Frei Xesús Fidalgo (amigo e confidente meu, e, daquela, estudante de teoloxía e da flora e fauna ibéricas na Pontificia de Salamanca); e os segrares, coma na propia salsa, sen présas, ao que viñera, anque ese fora a luz do día; na casa non lles berran. Pero, cando a esperanza, se esgotara, un camión que ronca e que se lles bota enriba: 

  "Suban, anden, métanse na caixa, atrás, entre os bocois de viño. E voste, P. Florentino, que vai sendo maior, ao meu carón, no lado dereito da cabina."

  O decorrer do tempo, e o airiño fresco do mar, que vén da banda de Fisterra, empeza a aproximalos á realidade que a cadaquén espera. No mosteiro, Don Atanasio, o P. Abade, no coro, á hora de "maitines et laudes", antes de principiar os rezos, un por un, de maior a menor, debruzados non chan, chamados a capítulo, en decúbito prono, halles escoitar e recibir a culpa:

  "Padre, dígolle a culpa a Deus Noso Señor, e á Vosa Reverencia, polos moitos pecados e ofensas que teño cometidos, en especial..." E aí sairá a autocrítica completa á mariscada de onte, á centola, ao rodaballo, á carne á brasa, á torta xeda -que sei eu?- , e  ata o último grolo de viño, de coñac, de licor café, e de "chupitos"...  

  Aparece, ao pé da letra, na crónica do SAN PACOMIO de 1966, de tal día coma hoxe. 

(A consultar no Arquivo de Simancas)

  (Rioderradeiro)

NA ESCOLA DAS GHATADAS (a señora JUANA...)

 

    

  Imaxe poderosa? Si. A daquel cagadeiro de táboas realzado, coma un trono, na tarima da esquerda, a escasas dez cuartas do chan, que non era completamente chan, senón un sucedáneo de toxos, de xestas, de batume... pensado para fozar e para dormir o porco, e deixar paso libre ás galiñas. Aí, foi aí onde lle vin as cachas (e o cu) a Micaela. Non o busquei; cadroume; ía botar unha mexada na corte e, misterios do azar, coincidimos: ela, coa súa necesidade perentoria, ignorante de min, xa ela se me adiantara e andaba ben metida (e a fondo) na faena, e eu, que chego e que me poño a derramar a eito e que a vexo de esguello, e que aproveito a visión panorámica para coller cultura. O momento quédame incorporado para o resto da vida.

  Na escola das GHATADAS tiñamos dúas mestras polo prezo dunha, pero a oficial, a señora Juana, entre segrar e monxa, entre muller e un ser insípido, de escaiola, era quen mandaba e, decote, impartía as clases de silabario, e impuña disciplina, e daquela maneira. A señora Águeda, a irmá, pola contra, ofrecía o contraste liberal, compracente, pola outra cara da mesma moeda: policía malo / policía bo. A señora Juana (volvo á señora Juana) practicaba unha relixión de secaño, rigorosa, sobrecargada de rezos e de xaculatorias, e sempre andaba queixosa e moi necesitada de calor humano, que os nenos e nenas, axeonllados debaixo da mesa profesoral, lle proporcionaban, por quendas, nos pés (fríos!!!), ata quecerllos ou que lle pasase a súa dor de cabeza, por conviviren os dous males asociados.

  Outra estampa? A do patio. E no patio, a merda de ghaliña, polos catro puntos cardinais, na parte cimentada e na parte sen cimentar, por todo. Tiñan as GHATADAS unha ducia e pico de ghaliñas (algunhas que lles din franciscanas) defecantes a tempo completo. Quen recollía, quen limpaba, quen? Nós, nós relizabamos esa tarefa, sen vir especificada no noso contrato discente, e o solo habería quedar inmaculado, coma unha patena. Os cativos (e as cativas) de tres, catro, cinco, seis (raros os de seis) non se saben negar e, se non os malician desde fóra, toman estas cousas en broma, en plan xogo, unha especie de recreación que non lles cansa, por ser tan diferente.

  Na aula, unha habitación, se non me lembro mal, de tres ventás, seremos sobre vinte. A señora Juana controlábanos coa vista, coa palabra e, en casos considerados extremos, coa vara. Ela sabíache moi ben o que facía: aprendíanos a nos ver a nós mesmos tal como ela nos vía: aos "ricos", de "ricos"; aos de "medio pelo", de "medio pelo", e aos do "cu rachado", da pouquiña cousa que en realidade éramos; porque así nos correpondía. 

  "A ver, quen se atreve a falar, hoxe, do mar, do grande que é, do perigoso que é, e das súas grandísimas riquezas? A ver, quen?"

  "Eu!!!"

  "Ah, ti???"

  "Eu, si, eu, porque o mar é noso."

  "É voso!?, madia leva, conque voso, eh!, quen volo dera!!!" 

  "Si, señora, é noso, do meu pai, e o Lagho de Louro é dos Ghrelos."

A reprimenda, a argumentación da profe na miña contra, escúsovos dicir, contou coa total aquiescencia dos meus condiscípulos e amigos; pero non me convenciu nin me venciu e, en chegando á casa, miña nai recuperoume da humillación e restaurou o meu ego.

  Non escarmentei. "Toca falar dos cartos, do seu valor, de para que serven, que é o que se pode e se debe facer con eles"- propuxo a señora Juana.

  "Pepiño, tés visto algunha vez un billete de dez pesos?" "Si, señora." "E de vinte?" "Non, non os vin polo de agora." "Os que andan polo mundo téñenos visto." "Os de 1000 pesetas, eses si que son raros, nin tan sequera haberá un en Louro. E, se o hai, terao Curuto, Xulio ou Xan de Benita, que veu rico dos Estados Unidos; pero, aínda así, non o creo".

  "Pois nós..., nós témolo, temos, polo menos, un de 1000 e dous de 500, que llos vin meter a miña nai dentro das pastas dun libro, EL AVIÓN DE LA SANGRE."

  Á señora Juana esgotóuselle a paciencia comigo: mandoume calar e chamounos (a meu pai, a miña nai, á nosa familia ao completo) "miserables", "cheirentos", e outras delicadezas.

  Daquela, miña nai, despois de tratar pola noite o caso con meu pai e coa miña avoa, á primeira hora da mañá seguinte, foilles pagar o mes as GHATADAS e trouxo o meu banco de estudar de volta para a casa. Empecei ao día seguinte nas EDUARDINAS, que viñeran de Bilbao falando castellano e abriran parvulario na Fonte do Campo, a trinta metros da casa dos do Aleghre, antes da Lavandeira. Elas, as Eduardinas expropiáronme unha navalliña, coma se se perdese. Tampouco traguei. Pero é outra historia.

  (Rioderradeiro)