VILARES

Moncho do Polo: Ramón Rey García


V I L A R E S.

Chamábanlle Pilatos. Nunca souben por qué, pero a meu avó chamábanlle así, aínda que fose dunha forma indirecta, non diante del e sempre dun xeito que daba a entender certa mala intención, como se entrañase un pequeno –ou grande, segundo os casos- apetito de vinganza. Non parece que o meu avó espertase simpatías na xente, pero tampouco ninguén ousaba amosalo na súa presenza . A imaxe que conservo do pai de miña nai é a dun vello ocupando a fiestra do bar que era del, sempre fumando o tabaco de picadura que tiña que liar e que gardaba na petaca. Os dedos das súas mans eran da mesma cor do tabaco que fumaba e non sei se algunha vez na súa vida tería cortado as uñas, porque, á parte da nicotina que nelas acumulaba, parecían máis uñas de cernícalo, de ave depredadora, que de ser humano, aínda que se lle alcumara de Pilatos. Chamábase legalmente Manolo, e, cando a xente esquecía o de Pilatos, referíase a el como o señor Manolo de García. Pero se falo aquí de meu avó é só de forma circunstancial, anecdótica. Eu non vivía con el porque miña nai casara para fóra, pero a nosa casa estaba preto da súa e o meu tempo pasaba case todo alí no bar, ó que chamaban taller porque antes tiña sido carpintería. Eu ía alí xogar e pasar o tempo cos meus curmáns, fillos do tío Ramón, irmán de miña nai, que foi o que casou para a casa e que, sendo eu aínda pequeno, morreu dun cancro de esófago. Pero isto apenas e que nunca entendín ata hai ben pouco. Había unha ven ó e que nunca entendín ata hai ben pouco. Había unha palabra, un nome que acodía decote á súa boca. El falaba de certo lugar que chamaba Vilares como de algo irremediable, final, de que, cando estivese ou o levasen alí, todo lle daría xa o mesmo e que, olladas as cousas desde a perspectiva de Vilares, non había á vista asuntos que merecesen moito a pena. Iso polo menos é o recordo que eu creo ter na mente da intención con que falaba dun sitio para min descoñecido e que el chamaba Vilares.

Aqueles tempos, cando meu avó Pilatos ocupaba o van da fiestra ollando de fronte o mar ou vendo diante del a xente que pasaba polo camiño, aquel tempo de cando eu non tiña aínda dez anos, queda lonxe. Pero hai un lugar que se chama Louro e hai tamén unha historia que ten todo que ver con aquela terra. Non hai moito o amigo Manuel María envioume un pequeno libro do noso paisano, poeta e tamén amigo Agustín González. O libriño ofrece unha colleita de poemas que evocan os lugares, o mar, a luz, as paisaxes, os nomes dunha terra con toda a emoción duns ollos e un corazón enamorado e as verbas máxicas dun poeta admirable.

Calado é o sitio do durmir perenne...
De pedra e sol un día de Vilares...

Estes son os últimos versos do poema “Luz de Vilares”.

Os homes seguen tamén o camiño do sol. Camiño de Fisterra, buscando as postrimerías do mundo, sempre tendo o mar por guía. Hai un longo camiño que vai na dirección do sol, paralelo ó mar, sen perdelo nunca de vista, e que acaba nun descanso definitivo tamén de fronte ó mar. Vilares é o lugar do durmir perenne, o camposanto dos que quedaron para sempre soñando fronte ó solpor, ó amparo da pedra, protexidos polos muros da vella igrexa, polas paredes que enmarcan o recinto do adro, onde o sol prende os últimos raios antes de morrer máis aló do mundo, náufrago impotente pero glorioso.

Cando meu avó falaba de Vilares era porque se sentía xa próximo a emprender o camiño do sol. Non sei por qué pero a igrexa e o camposanto, en Louro, están afastados, nun extremo, fóra do núcleo das casas onde a xente fai a vida ordinaria, os negocios e os traballos. Parece como se quixesen reservar un ámbito especial para os feitos definitivos, como se pensasen que a trascendencia debía ocupar un espazo non contaminado pola vulgaridade, fóra do cruce dos camiños diarios, do trafego e das horas que pasan sen remedio. Pensaron en Vilares. Saíron fóra das casas e atoparon un lugar que miraba ó mar desde o pé do monte, despois de pasar o regato dos Currás e subir unha costiña para poder ter unha visión aberta, clara. E alí fixeron unha pequena igrexa de pedra, rodearon o recinto con muros protectores. A carón da igrexa circunscrito pola pedra. Camposanto. Para chegar alí había que andar un longo camiño. E se era a última vez que o facías e xa non polo propio pé, o feito tiña unha dimensión e un ritual herdado dos ancestros, daqueles antepasados que, despois de todo, sabían ben que a vida tamén é un longo camiño. Os cruceiros e as encrucilladas do traxecto tiñan o seu rito, as paradas e o repouso, a meditación e o rezo, pero había unha soa dirección: o camposanto, Vilares. Alí eras acollido, acubillado na terra, reintegrado á orixe. Pero non era o retorno á nada. A terra non te aniquilaba, senon que era ela a que tomaba a túa forma, algo crecía sobre ti que tiña a túa dimensión e a terra cobraba un significado humano. O camposanto, Vilares. Cruces de pedra e de madeira na cabeceira das campas. Branca area da ribeira, area do mar fina e limpa que as cubría, enmarcadas por cunchas de vieira, un rectángulo que facía pensar no mar como a nosa única razón de ser. Vilares, camposanto fronte ó mar maior, fronte ó sur por onde o sol tamén vai buscando o ocaso.

O avó foise apagando pouco a pouco. Non por ningunha enfermidade, senon polo simple feito de ser home. Unha tarde xuntouse moita xente diante da casa, chegou o cura, entrou unha cruz, e logo todos se puxeron en camiño.

Non sei se o avó sería quen de caer na conta de que o día de Vilares estaba aí, de que a ruta do sol xa o marcaría para sempre e que por unha vez este camiño non tiña volta posible. O final ten unha única e todo se e todo se resume nunha soa palabra: Vilares. Mañá volverá a saír o sol, a percorrer o mesmo camiño de sempre. Cando pase fronte á fiestra, ningún fume de tabaco subirá ó aire, ninguén ollará o mar desde o van, nin a xente se parará un momento con él para repetir as palabras de sempre. Ó mellor tamén o vello tiña razón de que, vistas as cousas desde o lado de Vilares, xa nada merece moito a pena, as cousas cambian de valor e unha distancia insalvable se establece entre o camiño e a fiestra, entre o camposanto e o mundo, entre a vida e a morte.

Todo o ritual herdado cumpríuse tamén co avó. Percorreu o longo camiño, parou nos cruceiros e nas encrucilladas, atravesou o río dos Currás, subíu a pequena costa, entrou no adro, na igrexa, despois tamén no rectángulo aberto ó mar e ó infinito. Tamén o avó retornou alí para tomar acougo no seo da terra, foi cuberto pola area que tomou a súa forma, ingresou no mundo que tanto temía, pero foi recibido como un que chega de volta á casa para sempre. Entrou no reino do perenne durmir, baixo do sol, da area, fronte ó mar.

Un silencio branco e luminoso, un aire claro e dilatado, unha luz nacendo da area branca no lugar da morte transfigurando as cinzas en eternidade.

Calado é lugar do durmir perenne,
De pedra e sol un día de Vilares...
De pedra e sol, de luz e de silencio, de inabarcable mar e de muda area, de luz petrificada ou pedra iluminada, ergueita en paredes de silencio, camposanto de Vilares, soño do aire na pedra, resol dunha eternidade soñada, ámbito onde a morte non é máis que un durmir perenne, ou quizáis un retorno ás materias e enerxías primixenias do mundo, unha espera da resurrección en forma de cósmica, indestructible beleza...

Moncho do Polo, A Coruña, 2 de febreiro, 2006


__________________